Mısır ve Batı Asya Mitolojisi

Mısır ve Batı Asya Mitolojisi

Antik Ortadoğu, diğer adı ile uygarlığın beşiği insanoğlunun medeniyetin üzerinde çarpıcı etkiler yaratan ve geleneksel olarak NUh’un oğullarından biri olan Shem’in soyundan gelenler arasında doğuduğuna inanılan üç büyük inancın Yahudiliğin, Hıristiyanlığın ve İslamiyetin ‪doğduğu yerdir.

Kendi döneminin büyük ihtimalle en güçlü dini olan Zerdüştlük de yine Ortadoğu’ da ortaya çıkarken daha geniş olan Batı Asya topraklarıda büyük Mısır ve Hitit imparatorluğunun doğuşuna tanıklık etmiştir. Bu bölgenin bu kadar çok hatırı sayılır şekilde iz bırakan medeniyete ev sahipliği yapmasının nedeni nedir? Buna verilecek cevapların biri, bölgenin coğrafi konumu olabilir. Burası mısır üretiminin ilk başladığı yerdir ve bununla birlikte daha sonra zengin kültürel sonuçları olacak daha uygar ve yerleşik bir hayata geçiş sağlanmıştır.

Antik Mısır mitlerinin çoğu Nil Nehrinin yıllık taşkınlarından etkilenmiştir. Bölgede yaşayanlar, yaşamlarını sürdürmek için kavrulmuş toprakların yeninden canlanmasına ihtiyaç duyarlar. Bu endişeli bekleyiş bitkilerin ölüm ve yeniden doğuş tanrıları olan ve sonunda emekli olarak yeraltı dünyasının hükümdarı olan Osiris’ in mitindede görülmektedir. Ölülerin hayaletleri ile dolu Mısır mitolojisi bu yolla insanoğlunun kendi kontrolü dışındaki güçler karşısında ne kadar savunmasız olduğunu anlatmaktadır. Büyük Güneş tanrısı Ra’ nın bile her sabah yeniden doğduğuna ve her akşam Güneş batarken öldüğüne inanılmaktadır. Mısır’ ın kendilerine ait olan tanrıları olan ilk şehir devletleri de Nil’in yıllık taşkınlarıyla oluşan verimli araziler üzerinde kurulmuştur. MÖ 3100′ lerde bu şehirler firavunların yönetimi altında bir araya gelmişlerdir. Yerel tanrıların bir çoğu ulusal tanrılar katına katılmışlardır ve yabancı inançların rekabeti olmaksızın yeşeren geniş ve görkemli bir tanrılar dizesi oluşturmuşlardır.

Tanrılarla insanlar arasında ilahi bir güç tarafından atanmış aracılar olarak görülen firavunlar, Mısır medeniyeti ve kültürünün siyasi ve dinsel odağı haline gelmişlerdir. Güçleri Filistin ve Suriyeye uzanmıştır. Mısırlılar gibi Mezopotamya’ nın sakinleri de nehir taşkınlıklarından kalan zengin toprakların cazibesine kapılmışlardır. Sümerler MÖ 4000 civarında Mezopotamya’da Dijle ve Fırat nehirleri arasına yerleşmişlerdir. 2000 yıl kadar sonra Babil, dini başkent olmuş ve Sümerler yavaş yavaş Babiller tarafından asimile edilmişlerdir. Bu Mezopotamya sakinleride geçimlerini aynen Mısırlılar gibi tarımsal döngüye faydalanmışlardır. Tanrılarını da aynı şekilde ölen ve dirilen varlıklar olarak nitelendirmişlerdir. Ancak Mezopotamyalıların varoluşları Mısırlılardan çok daha nazik bir çizgi sergilenmektedir. Nehirlerin taşkınlıkları ani ve güvenilmezdir. Ayrıca halk da yabancı istilacılar ve yağmacı kabilelerin sürekli tehdidi altındadır. Bu nedenle mitleri de hayatı kaos güçlerine karşı sonsuz bir mücadele olarak tanımlar.

Antik Mezopotamya politik istikrarsızlığına rağmen olağan üstü bir yazılı litaretüre sahiptir. Bunun bir sonucu olarak Mezopotamya tanrıları ve mitleri aralarında Asurlular ve Hititlerin de bulunduğu diğer Asya halklarına da transfer olmuşlardır. Kökenleri Anadolu’da olan Hititler, Eski Ahitte İsrailoğullarına vaat edilen topraklar olan Filistin’i işgal eden halk olarak bilinmektedir.MÖ 13. yüz yılda Musa İsrailoğullarını Mısırdaki kötülüklerden kurtarmış ve Filistin’e geri getirmiştir. Bu yolculuk sırasında tek bir tanrıya inanmak için (Yehova) yemin etmişlerdir. İsrailoğullarının yolculuğunun sonunda yüz yüze geldikleri Filistin pantenunun lideri; yağmur, bereket ve fırtınalar tanrısı Baal’ dir. Efendi anlamına gelen bu ad altında pek çok tanrı daha bulunmaktadır ancak baştanrı Baal, ölen ve dirilen bir savaşçı bir tanrıdır. Sahip olduğu özellikleri bölgenin diğer halkları gibi tarımsal döngüye sıkı sıkıya bağlı olan Filistin yaşam biçimini yansıtmaktadır. Kabileler Filistin’ e yerleşince baştanrı olan Yehova’ ya ibadet altında birleşmişler ancak diğer tanrılarla ilişkili ritüeller bir süre daha yürürlükte kalmıştır. Yeni inancın müritleri Kudüs civarında olmaktadırlar. Yaklaşık 50 yıl kadar sonra Yunanlıların Persler adını verdikleri İranlı Akamanışlar Babil’i fethetmişlerdir. Pers fatihleri Babillileri dünyayı iyi ve kötü güçlerin mücadelesinin pençesinde gören Zerdüşti inancı ile tanışmışlardır. Bu dinin kurucusu Zerdüştün MÖ 1200 yıllarında yaşadığı sanılmaktadır. Tek ve yüce bir tanrı düşüncesini yaymaya çalışmıştır. Tektanrıcılığın tehdidi ile karşı karşıya kalan ve bazen de doğrudan yerlerini tek tanrıya bırakmak zorunda kalan Mezopotamya tanrıları yavaş yavaş güçlerini yitirmeye başlarlar. MÖ 525 yılıında Persler Mısır’ı işgal ederler.

Firavun Akhenaten dinsel reformu MÖ 1367’de geri getirmeye çalışsada ülkede bir zamanlar sahip olduğu güçlü ve uyumlu günlerine bir daha asla dönemez. Bunun yanı sıra görkemli tanrılar panteonuda giderek artan şekilde dışarıdan gelen inançların tehdidi altında kalır. Bu yüzden hem İsrailoğulları hem de Zerdüştler tarafından yayılan tek tanrıcılık o çağda tüm Batı Asya’da hüküm sürmekte olan geniş ve etkileyici tanrı ve tanrıçalar ailedini tehdit etmeye başlar ve bölge giderek daha da karışır. Bunu izleyen yüzyıllar boyunca Yunanlıların ve Romalıların istilasına uğrar. Ancak Anadolu’nun büyük ana tanrıçası Kibele, Mısır’ ın büyük ana tanrıçası İsis ve esasen antin İran’ ın güneş tanrısı olan Mİtra, Roma’ ya gelirler. Orada Hıristiyan çağının ilk yıllarında yeşeren gizemli kültlerin merkezi haline gelir. Batı Asya’ da tek tanrıcılık sonunda yerleşir. Hz. Muhammmed MS 570 yılları civarında doğurduğu sıralarda Yahudilik ve Hıristiyanlık bölgede çoktan yayılmıştır.

Mısır Tanrı ve Tanrıçaları:

Ailuros – Antik Mısır’da kedi tanrıça. Bastet olarak da biliniyordu. Uzunca bir süre Mısır’da bir kediye zarar vermek kanuna aykırıydı ve bu suçun cezası ölümdü. Bastet İsis’in ve Ra’nın kızıydı. Başta cinsellik ve doğurganlık Tanrıçasıyken, ölüleri koruma, ölenlerin başarılı yada başarısız olduklarına karar verme, yağmur yağdırma, hastalara, özellikle de çocuklara iyileşmeleri için yardım etme özelliklerine ek olarak güneş, ay, analık ve aşk Tanrıçası haline de geldi.

Aker – Güneşi ayarlamak ve yükseltmekten sorumlu Tanrı.

Akeru – Aker’in yardımcılığını yapan Tanrılar Grubuna verilen genel ad.

Amathaunta – Mısır mitolojisine göre, Deniz Tanrıçası.

Am-heh – Mısır mitolojisinde karma Tanry. Yeraltı Dünyasının Tanrısı.

Ammut – Ölümsüz yasama layık olmayanın kalbini yiyen canavar.

Amon – Hermopolis rahiplerine göre Yaratıcı Tanrı.

Amon-Ra – Amon’in rahipleri tarafından karma birleşik Tanrı. Amon-Ra bir Boğa olarak resmedilirdi.

Amset – Horus’un oğlu. Ölülerin karaciğerinin koruyucusudur ve Tanrıça İsis tarafından korunur.

Anubis – (Anpu) Ölüleri koruyan ve yücelten Tanrıça. Çakal başlıdır. Piramit metinlerinde, Anubis Ra’nın oğlu olarak yer alır. Başka metinlerde ise Osiris yada Seth ile ilişkilendirilir. Anubis Osiris’in ölümünden sonra onun vücudunun korunması işini üstlenir.

Anuket – (Anqet) Soğuk su dağıtıcısı.

Apis – Verimlilik Tanrısıdır. Güneş diski ve uraeusserpentten oluşan boğa tacıyla betimlenmiştir. Kutsal Apis boğası, Memphis’te bulunurdu ve Serapum’da büyük bir kitle halinde Apis boğalarının mezarı bulunuyor.

Bastet – (Bast) Kedilerin koruyucusu olan Tanrıça. Uzunca bir süre Mısır’da bir kediye zarar vermek kanuna aykırıydı ve bu suçun cezası ölümdü. Bastet İsis’in ve Ra’nın kızıydı. Başta cinsellik ve doğurganlık Tanrıçasıyken, ölüleri koruma, ölenlerin başarılı yada başarısız olduklarına karar verme, yağmur yağdırma, hastalara, özellikle de çocuklara iyileşmeleri için yardım etme özelliklerine ek olarak güneş, ay, analık ve aşk Tanrıçası haline de geldi.

Bes – Müzik, dans ve iyi yemek gibi aile zevklerinin Tanrısı olarak sayılır. Ayrıca çocukların eğlendiricisi ve koruyucusudur. Sakallı, vahşi görünümlü komik bir cüce olarak ve yuvarlak bir yüzle resmedilmiştir.

Buto – Aşağı Mısır’ın Kobra Tanrıçası.

Duamutef – Horus’un oğlu. Ölünün midesinin koruyucusudur ve Tanrıça Neith tarafından korunur.

Edjo – Yılan Tanrıça, Aşağı Mısır’ın sembolü ve koruyucusu.

Geb – Yeryüzünün Tanrısı. Gökyüzünün eşi. Kutsal hayvanı kazlardı. Erkek olan Geb Mısır toprağını , daha genel olarak da yeryüzünü temsil eder.

Hapi – (Hapy) Horus’un oğlu. Ölülerin ciğerlerinin koruyucusudur ve Tanrıça Nephthys tarafından korunur. Hapi ismi farklı hiyerogliflerle ifade edilmişti; çoğunlukla ama her zaman olmamak kaidesiyle Nil Nehrinin Tanrısının ismiydi. Hapi, tacı zambaklardan (yukarı Nil) veya papirüs bitkilerinden (Aşağı Nil) yapılmış şişman bir adama benzetilmiştir.

Har-nedj- itef – Horusun bir görünümü. Ölümün koruyucusu.

Harpocrates – Osiris’le İsis’in oğlu. Emzirilen küçük bir çocuk. Parmak emen genç bir oğlan olarak gösterilmiştir.

Hatmehit – Balık Tanrıça.

Hator – (Hathor) Mısır’ın çok eski bir gökyüzü Tanrıçası Tanrıçasıdır. İnek Tanrıçadır. İnek başı ile sembolize edilirdi. Sık sık İsis’le eşdeğer tutulmuştur. Hator Edfu’da Horus’un partneri olarak tapılmıştır. Aşk, müzik ve gülmenin Tanrıçası olarak düşünülmektedir.

Hauhet – Ölçülemeyen Sonsuzluğun Tanrıçası. Çoğunlukla bir kurbağa gibi yada kurbağa kafalı bir kadın gibi resmedilirdi.

Heh – Sonsuzluğu temsil eden Tanrılardan. Bir kurbağa yada kurbağa kafalı bir adam gibi resmedilirdi.

Hemen – Şahin Tanrı.

Hemsut – Kader Tanrıçası.

Heqet – Hermopolis’teki 8 Tanrıdan biri.

Heru-ra-ha – Horus ve Ra’ya şükretmeyi sembolize eden karma bir Tanrı.

Hike – Doğaüstü güçlerin Tanrısı.

Horus – Osiris’le İsis’in oğlu. Cennetin hükümdarı, yeryüzünün kralı ve kutsal şahin olarak kabul edilir. Horus’un evrensel olduğu ve ezelden beri var olduğu fikri piramit yazılarında belirtiliyor.

Imhotep – Hekimlik Tanrısı. Djoser’in veziri, sonra Ptah’in oğlu gibi ibadet edilmiştir.

İsis – Mısır’ın en büyük Tanrıçası. Simgesi, Sirius yıldızıdır. Sanat Tanrıçasıdır. Osiris’in dulluğunun ve şiirin Tanrıçası olarak bilinmektedir. Kutsal hayvanı kobra yılanıdır. İsis’in Mısır halkı tarafından reankarnasyonla Cleopatra’nın içinde yaşadığına inanılmıştı.

Khepri – (Khepare) Heliopolitan inancında yaratıcı Tanrı. Atum ve Ra ile karışmıştır. Yükselen günesin böcek Tanrısı.

Khnemu – Su baskını ve Nil’in iri Tanrısı.

Khnum – (Khnemu) Yaratıcı Tanrılardan biri. Bir çömlekçi ustalığıyla, çamura biçim verip insanı yaratıyordu.

Khons – (Khonsu) Ay Tanrısı. Theban’da tapılmıştır.

Maat – (Ma’at) Gerçek ve Hukukun Tanrıçası.

Mefetseger – Krallar Vadisi’nin Tanrıçası.

Min – Erkek Bereket Tanrısı. Ona güç ve iktidar Tanrısı da denilmektedir.

Month – (Montu) Savaş Tanrısı. Mısır’da tapılmıştır.

Mut – Amon’in eşi ve Theban’ın ana Tanrıçası. Akbaba başlıdır.

Nefertem – Nilüfer çiçeğinin Memphis Tanrıçası.

Neith – Eski bir savaş ve dokuma Tanrıçası.

Nekhebet – Yukarı Mısır’daki Akbaba Tanrıçası.

Nephthys – Ölülerin özel koruyucu Tanrıçası. Seth’in eşi ve Isis’in kız kardeşi.

Neter’ler – Mısır yazılı belgelerinde, Tufan’dan sonra ülkeyi yönettiği söylenen “yarı Tanrı” varlıklar.

Nun – Kainat’ın yaratıldığı ilk suların Tanrısı.

Nut – Gökyüzü Tanrıçası. Osiris ve Isis’in annesi ve gökyüzü Tanrıçası. Gökyüzü olarak dünyanın üzerinde kemer gibi uzanmıştır.

Onuris – Savaşçı ve Abidos’un gökyüzü Tanrısı.

Osiris – Mısır kültünde, en önemli Tanrılardan biri. Ölülerin Tanrısı, ölümsüz yaşam için diriliş Tanrısı, kural koyucu, koruyucu, ölülerin yargıcı. Gökyüzünde, Orion takımyıldızının onu simgelediği düşünülürdü.

Ptah – Mısır panteonunda en eski ve en büyük “Yaratıcı Tanrı”. Cennetleri ve dünyayı yaratmakla sorumlu. Memphis’in mumya yaratma Tanrısı. Mimari, mühendislik ve “yapı bilimi” ile özdeşleştirilir. İnsan başlı bir Tanrıdır.

Qebsenuef – (Qebehsenuef) Horus’un oğlu. Ölülerin bağırsaklarının koruyucusudur ve Tanrıça Selket tarafından korunurdu.

Qetesh – Aşkın ve güzelliğin Tanrıçası. Aynı zamanda doğa Tanrıçası olarak da tanınmaktaydı.

Ra – Hermopolis güneş Tanrısı. Atmaca kafalı bir insan olarak temsil edildi.

Satet – Nil suyu ve bereket Tanrıçası.

Seker – Işığın Tanrıçası ve yeraltından başlayan öbür dünyaya giden ölülerin ruhlarının koruyucusudur.

Sekhmet – Yıkım ve savaşın dişi aslan Tanrıçası.

Selket – Akrep Tanrıçadır. Büyüleri vardır. Kötü ruhlu insanlara ölüm verir.

Serapis – Yer altı dünyasının ve güneşin Helenistik Tanrısı.

Seshat – Ölçüm ve Yazma Tanrıçası.

Seth – Eski dönemlerde fırtına, gök ve gök gürültüsü Tanrısı. Kötü güçlerin etkisi altına giren Seth, kardeşi Osiris’i öldürdü ve Mısır’a sahip olmak istedi. Ama İsis, dağılmış parçalarından Osiris’i canlandırdı, ondan bir çocuk sahibi oldu. Oğulları Horus, Seth’i yenip babasının intikamını aldı ve Mısır’ın başına geçti. Osiris’e karşı çıktıktan sonra şeytani Tanrı olarak anılmaya başlamıştır.

Shu – Rüzgar ve havanın Tanrısı. Mut ve Geb’in babası. Yunan mitolojisindeki Atlas gibi gökyüzünü taşır.

Sobek – Timsahlar Tanrısı. Su Tanrısı olarak, aynı zamanda Nil’in yıllık taşmasını ve vadisinin gübrelenmesini sembolize etti.

Tavaret – (Tauret) Hamile kadınlara göz kulak olan hipopotam Tanrıçasıdır.

Tefnut – Nem ve bulutların Tanrıçasıdır. Nut ve Geb’in annesi. Bazı metinlerde kardeşi Şu ile beraber, Güneş’in doğuşundan itibaren gökyüzünü taşır.

Thoth – Bilgeliğin Tanrısı. Yazma, Akıl ve Ay Tanrısı özelliği ile anılmıştır. İbiş kuşu başıyla resmedilmiştir ve elinde bir dolmakalem ve her şeyi kaydettiği parşömenler vardır. Hiyerogliflerin ve simyanın onun insanlığa armağanı olduğu söylenir. Yunan Tanrısı Hermes ile özdeşleştirilmiştir. Bir görüşe göre, Tarot kelimesi de Thoth’un adından türemiştir.

Uneg – Mısırlıların tarım Tanrısı

Unut – Kuş beyinli Tanrıça olarak anılmıştır.

Wepwawet – Eski Mısır’da çakal başlı savaş ve cenaze tanrısı. Asyut (Siut) bölgesinde Mezarlık Tanrısı olarak tapınılırdı. Yunanlar ona Ophois derlerdi.

Wosyet – Eski Mısır’da gençlerin koruyucusu olarak bilinen Tanrıça.